40 PARALIK ADAM

Cumhuriyetin ilanı ile birlikte İstanbul’daki taşımacılık imtiyazını elinde bulunduran Belçikalı şirket ile yeniden masaya oturulur. Denilir ki “Artık bizim de şartlarımız var, bu şartları kabul ediyorsanız İstanbul’da kalabilirsiniz kabul etmiyorsanız buyrun gidin.”

Belçikalı şirket Cumhuriyet hükümetinin bütün şartlarını kabul eder. O şartlardan biri şudur: ‘İstanbul’da tramvaylara binen öğrenciler kimliklerini gösterdiklerinde tam biletin yarısı kadar ücret ödeyeceklerdir.’ Lâkin Belçikalı şirket bu maddeyi uygulamaz.

Öğrenciler tramvaya binerler, kimliklerini gösterirler ama kraldan çok kralcı olan biletçi “Hayır!” der. Herkese tam bilet keseceğim, şirket bunu emretti. Bunun üzerine öğrenciler emniyete başvurur.

Fakat öğrencilerin isteği kabul edilmediği gibi Belçikalı şirket tramvaylarda olay çıkmasın diye her tramvaya birer polisin görevlendirilmesini talep eder. Tarih 15 Kasım 1924. Cumhuriyet tarihimizin ilk öğrenci eylemi. O gün bütün öğrenciler İstanbul’da tramvay duraklarında tramvaya binecek ve hakları olan tam biletin yarısı kadar ücret ödeyeceklerdir. Harbiye tramvay istasyonundan üç öğrenci biner ve biletçiye tam biletin yarısı kadar ücret ödemek isterler. Biletçi kabul etmez.

O esnada tramvay yolunda onarım vardır, vatman tramvayı durdurur, yolun kenarında Belçikalı şirkete çalışan insanlar vardır. Üç öğrenci tramvaydan indirilir ve feci şekilde dövülür. Bununla da kalmaz iki el silah sesi… Ve yerde kanlar içinde yatan iki öğrenci.

Bugün öğrencilerimiz şunu bilsinler ki kimliklerini gösterdiklerinde tam biletin yarısı kadar ücret veriyorlarsa onun bedeli Cumhuriyet tarihinde ödenmiştir. Bizde bir söz var ’40 paralık adam’. Birilerini aşağılamak, küçümsemek için kullanılır bu deyim.

40 paralık adam…!
O yıllarda tam bilet 80 paraydı. 40 paralık adamlar haklarını Cumhuriyetin kendilerine verdiği kazanımları savunmak isteyen öğrencilerden başkaları değildi.

Bugün dahi halen kullandığımız, indirimli öğrenci kartlarının hikayesi bu, 40 paralık adam diye seslenirse biri size, utanmayın, gururlanın!

-Sunay Akın